W praktyce zawodowej spotykam się z przypadkami, gdzie z uwagi na konieczność opieki nad inną osobą, której niepełnosprawność powstała gdy była ona już dorosła jedna z bliskich osób musi zrezygnować z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Powstaje wówczas pytanie, czy takiej osobie należne są jakiekolwiek świadczenia. W szczególności, czy świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje w takim przypadku.
Co to jest świadczenie pielęgnacyjne?
Na wstępnie należy wyjaśnić, że świadczenie pielęgnacyjne jest jednym ze świadczeń uregulowanych w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 615 z późn. zm.), które przysługuje wymienionym w art. 17 ust. 1 przedmiotowej ustawy osobom, w sytuacji gdy nie podejmują one lub rezygnują
z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności ze szczegółowo określonymi wskazaniami. Tym samym jednym z podstawowych celów świadczenia pielęgnacyjnego jest kompensacja strat materialnych jakie będzie ponosiła osoba opiekująca się z uwagi na rezygnację z zatrudnienia (por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 17 października 2007 r., IV SA/Po 399/07).
Kto może ubiegać się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego?
Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej może przysługiwać:
- matce albo ojcu,
- opiekunowi faktycznemu dziecka,
- osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
- innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Niemniej jednak, jak już wskazano, warunkiem uzyskania takiego świadczenia jest rezygnacja przez jedną z wyżej wymienionych osób z podjęcia zatrudnienia lub rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Zaznaczyć także trzeba, że powyżej wymienionym „innym osobom”, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
- rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- nie ma opiekuna faktycznego dziecka i osoby będącej rodziną zastępczą spokrewnioną lub legitymują się oni orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Świadczenie pielęgnacyjne, a wiek osoby wymagającej opieki, w którym powstała niepełnosprawność.
Po przybliżeniu Państwu, co to jest świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej i komu ono może zostać przyznane, pochylmy się teraz nad problem dotyczącym wieku osoby wymagającej opieki, w którym to powstała niepełnosprawność. W związku z tym przytoczyć należy przede wszystkim art. 17 ust. 1b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, w myśl którego świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała:
- nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
- w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.
Tym samym, z treści tego przepisu wynika jednoznacznie, że świadczenie pielęgnacyjne może zostać przyznane wyłącznie w przypadku, gdy niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała po ukończeniu przez nią 18-go roku życia, ewentualnie w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, niemniej jednak przed ukończeniem 25-go roku życia. A contrario, świadczenie to, zgodnie z tym przepisem, nie przysługuje gdy niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała później niż po ukończeniu 18/25-go roku życia.
Co istotne, konstytucyjność tego przepisu zbadał Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13 orzekł, że art. 17 ust. 1b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Przedmiotowy wyrok Trybunału Konstytucyjnego oznacza zatem, że świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej – oczywiście po spełnieniu pozostałych warunków ustawowych – przysługuje osobie sprawującej opiekę bez względu na wiek osoby wymagającej opieki, w którym to powstała jej niepełnosprawność. Dodać także trzeba, że powyższy pogląd znajduje potwierdzenie w licznych orzeczeniach sądów administracyjnych (por. wyrok NSA z dnia 29 kwietnia 2019 r., sygn. akt I OSK 300/19; wyrok NSA z dnia 5 grudnia 2017 r., sygn. akt I OSK 1079/17, wyrok NSA z dnia 5 września 2017 r., sygn. akt I OSK 2370/16; wyrok NSA z dnia 2 czerwca 2017 r., sygn. akt I OSK 108/17; wyrok NSA z dnia 10 maja 2017 r., sygn. akt I OSK 158/17).